Patates

Patates, tek yıllık bir kültür bitkisi olup, yumru veya tohum ile çoğalırlar. Bir patates yumrusu toprağa dikildiğinde, yumru üzerinde bulunan gözlerin sürmesi ile toprak altında kök, stolon ve yumru meydana getirirken, toprak üzerinde ise; sap, yaprak, çiçek, meyve ve tohumlarını oluştururlar. Bu nedenle patatesin bitkisel özellikleri; toprak altı ve toprak üstü organları olarak iki kısımda incelenmektedir.

Patates Toprak Altı Organları

Patates bitkisinin toprak altı organları kök, stolon, lentisel, gözler, patates yumruları şeklindedir. Kök; Patates saçak köklü bir bitki olup, toprak ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak 1 m derinlere kadar inebilmektedir. Patatesin kök sistemi genellikle 30-40 cm toprak derinliğinde teşekkül etmektedir. Stolon; Patates bitkisinin toprak içerisinde kalan kök sisteminin teşekkülü sırasında, kökler arasında beyaz uzantılar meydana gelir. Bunlara stolon adı verilir. Stolonların uç kısımlarının şişkinleşmesi ile yumrular oluşur. Yumru; Stolonların uç kısmında oluşan yumru üzerinde gözlerin ve lentisel denen çok küçük noktacıklar bulunmaktadır. Lentisel; Yumru iç kısmı ile dış çevre arasında pencere görevini görmektedirler. Ortam şartlarına bağlı olarak açılıp kapanırlar. Lentisitlerden su, CO2 ve O2 girişi çıkışı olmaktadır. Gözler; Patates yumrusu üzerinde bulunan ve yeni bitkilerin meydana gelmesini sağlayan, tomurcukları ihtiva eden yarım ay şeklindeki çıkıntılardır. Bir patates yumrusu üzerinde en az gözler, göbek (yumrunun stolona bağlandığı yer) kısmında, en fazla gözler ise, taç (göbeğin tam karşısı) kısmında bulunur. Taç kısmında bulunan, en gelişmiş olan göze, baş göz denir. Bu gözde bulunan tomurcuk sürmeden diğerleri süremez. Buna apikal dominansi (tepe tomurcuğun baskınlığı) denir. Bu gözün diğer gözler üzerine baskısı vardır.Bu gözler, her hangi bir şekilde zarar gördüğünde veya sürdüğünde, hemen arkasından diğer gözler sürmeye başlar. Bir yumruda çok sayıda sürgünün meydana gelmesi için baş sürgünün kırılması gerekmektedir. Yumru üzerinde bulunan gözler, yüzlek ve derin olabilmektedir. Bu tamamen bir çeşit özelliğidir. Yemeklik ve endüstride (cips ve parmak patates) değerlendirilecek yumrularda, gözlerin yüzlek olması istenen bir özelliktir. Patates yumruları; oval, yuvarlak, yuvarlak-oval, oval-uzun ve basık-silindirik şekilli olabilmektedir. Yumru şekli tamamen bir çeşit özelliğidir. Bir patates bitkisinde, sayıları 5-20 arasında değişen yumrular meydana gelmektedir. Genellikle yumru iriliği 5-500 gr arasında değişmektedir. Patates yumrusunda kabuk rengi, sarı, kirli sarı, kahverengi ve kırmızı olabilmektedir. Kabuk renginin farklı olması yumru ve et rengi ile ilişkili değildir. Yumrular ilk teşekkül ettiklerinde, açık sarı veya açık pembe olmaktadırlar. Yumru olgunlaştıkça ve kabuk oluştukça renk koyulaşmaktadır.

Patates Yumrularının Kimyasal Bileşimi; Patates yumrusunun bileşimini oluşturan maddelerin başında; nişasta, protein, mineral maddeler ve vitaminler gelmektedir. Yemeklik patateslerde nişasta miktarının yüksek olması istenmez. Çünkü; nişasta oranı yüksek olan yumrular haşlandıklarında dağılırlar. Nişasta oranı yüksek olan çeşitlerde, iç rengi beyaz olur. Yumru içerisinde protein miktarının fazla olması, yumru iç renginin sarı renkli olması ile karakterize edilmektedir. Ayrıca; patates yumrusunda istenmeyen bir madde olan solanin de bulunmaktadır. Solanin, kabuğa yakın yerlerde güneş ışığının etkisi ile meydana gelir. Zehirli bir glikozoittir. Bu nedenle; yemeklik patatesler ışıklı ortamlarda bırakılmamalıdır.

Patates Toprak Üstü Organları

Bir yumrudan genellikle 2-6 arasında sap meydana gelmektedir.28-32 mm iriliğindeki yumrulardan ortalama 2,5 adet, 35-45 mm yumrulardan ortalama 4 adet ve 45-55 mm iriliğindeki yumrulardan ise ortalama 5 adet sap meydana gelmektedir. Sap uzunluğu çevre şartlarına ve uygulanan kültürel yöntemlere bağlı olarak 50-150cm arasında değişmektedir. Sap yeşil veya eflatun renkli olabilmekte ve üzerinde tüyler bulunmaktadır. Yaprak; Patates yaprağı, bileşik yapraktır. Bir yaprak 3-15 yaprakçıktan meydana gelmiştir. Yaprak sapı üzerinde, yaprakçıklar karşılıklı olarak dizilmişlerdir. Çiçek ve Meyve; Patateste çiçek yapısı beşlidir. En dışta beş adet çanak yaprak, ortada beş adet taç yaprak, iç kısımda ise, beş erkek organ ile yumurtalık ve stigma bulunmaktadır. Patateste çiçek rengi; beyaz, sarı veya viole olabilmektedir. Çiçek içerisinde bulunan erkek organların antenleri sarı renklidir. Tepecik iki parçalı ve yumurtalık iki gözlüdür. Patates çoğunlukla kendine döllenmektedir. Çiçek döllendikten sonra yumurtalık gelişerek meyveyi oluşturur. Meyve yeşil renkte olup, ceviz büyüklüğündedir. İçerisinde yan yana dizilmiş sayıları 300’ü bulan tohumlar bulunmaktadır.

Türkiye'de Patates Tarihi

Türkiye'de patates tarihi olarak bir tarih verecek olursak tam anlamıyla profesyonel şekilde tarımı 1910 yılında başlamıştır. İstanbul'a 1876 yılından sonra yurt dışından getirilip satılmış olsa da tarımı için değil sadece yemeklerde tüketilmek içindir. Zaten patates bitkisinin ülkemizdeki tarihi daha eski olsaydı muhakkak patates kelimesi içeren atasözleri halkın diline düşmüş olurdu. Patates bitkisinin tarihine baktığımızda ülkemizde ki bilinirliği 100 yılı ancak aşmıştır. Halbuki yüzyıllardan beri tarımı yapılan bir çok bitki ile ilgili atasözüne rastlamak mümkündür. Ülkemizde patates ile ile ilgili atasözü yerine zaman zaman patates fiyatlarının tavan yapması sonucunda patates üzerinden siyaset yapılabilmektedir. Yine bazı zamanlarda belki de birisinin şişmanlığını, fazla kilosu olduğunu belirtmek-vurgulamak anlamında "Patates Gibi" olmuş "Patatese Benziyor", "Patates Çuvalı" vb. kötü ifadeler kullanılmaktadır. Ama bunların hiç birisi henüz patates kelimesini içeren bir atasözü haline gelememiştir.

Patatesin Faydaları Nedir ?

Patatesin faydaları saymakla bitmez. Patates yüksek tansiyonu, kalp krizini, damar tıkanıklığını önler. İştahı kontrol eder, kanserle savaşır, böbrek sorunlarının düzelmesine yardım eder, sağlıklı kilo vermeyi sağlar, şeker hastalarında oluşan göz bozukluklarını önleyip, astım, mafsal, romatizma ve alerji türü hastalıklara iyi gelir. Yorgunluğu gideren B6–C–P vitamini, kalsiyum–bakır ve potasyumca çok zengin patates, muzun alternatifi sayılır. Damarlara esneklik verdiğinden dolaşım yolu sıkıntılarına iyi gelir. ‘Salgısını çoğaltıp, ağızdaki mikropları öldürür. Kızartma yerine közde haşlanmış hatta üzerine tuz yerine limon sıkılmış 2 patates sağlıklı yaşamın ilk adımı sayılır. Yüz ve ellerdeki cilt pürüzlü ve kuru ise, 2 boy patates haşlanır, bir yemek kaşığı krema ile krem hale getirilip el ve yüze sürülüp 20 dakika bekletildikten sonra ılık suyla yıkanır. Haftada 2 kez yapılacak bu işlemle çok iyi sonuç alınacaktır. Şayet krema yoksa hiç dert değil, 2 yemek kaşığı yağlı yoğurt da kullanılabilir. Çamuru iyice yıkanan patates kabukları kaynatılıp içildiğinde yüksek tansiyon kontrole alınır. Ayrıca çiğ patates suyu mide ülseri için iyi bir ilaçtır. Patates haşlanan su kararmış gümüş eşyalar üzerine dökülür, on dakika bekletilir, çalkalanıp kuru bezle parlatılır. Vücutta veya el ve ayaklardaki kaşıntı da patates rendesi konulmuş suyla yıkanıp giderilebilir. Paslanmaya yüz tutan kek kalıpları rendelenen çiğ patates veya birkaç dilim çiğ patatesle ovularak temizlenir. Yutulan sert bir cismin yine patates püresi yenerek bünyeye zarar vermeden çıkmasını sağlar. Çok ateşli bir hastanın alnına konulacak birkaç dilim çiğ patates ateşin düşmesini sağlar.

Patates Kullanım Alanları

Patates kullanım alanları giderek artmaktadır. Patatesi yemeklerde, salatalarda, kızartmalarda, cipslerde vb. herkesin bildiği kullanım alanları dışında, Patates proteini yem sanayinde uzun yıllardır kullanılmakta olup, gıda sektöründe de son yıllarda özellikle unlu mamullerde kullanım denemeleri sürmekte ve etkili bir kullanım alanı oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Patates Gübrelemesi